GİRESUN KÜLTÜRÜNDE FINDIK

Giresun ilimiz fındık adıyla özdeşleşmiştir. Fındık denince akla Giresun, Giresun denince akla fındık gelir.

Fındığın tarihçesi millattan önceki yıllara kadar gider. Antik çağdan beri bilinen bir meyvadır. Hem yiyecek, hem de ilâç olarak kullanılagelmiştir.
Bazı kaynaklar, fındığın Anadolu'dan bütün dünyaya yayıldığını söyler. Bazı kaynaklar ise fındığın Orta Asya'dan Karadeniz sahillerine göçler yoluyla Türkler tarafından getirildiğini, daha sonra Avrupa'ya götürüldüğünü ifade eder.
Bunun için de "Yağ Taşı - Yağmur Taşı" adlı efsane ile "Bugu Tekin" efsanesini kanıt olarak gösterirler.
Bu efsanelerde, fındık ağacı kutsal olarak gösterilmekte, Tanrının nurunun ilk defa fındık ağacı üzerine indiği bildirilmektedir.
Yine bu iddiaya kanıt olarak, M.Ö. 2836 yılında yazılmış olan Çunkıng'dan getirilerek Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi bilim adamlarınca dilimize çevrilen bir parşömeni ileri sürerler. Bu parşömende fındıktan söz edildiği ifade edilmektedir.

M.Ö. 401 yılında eski Yunanlılar, Mezopotamya'da İranlılarla savaşıp dönerlerken Trabzon ile Giresun arasında bir yerde ilk defa fındık meyvasına rastlamışlar.
Bu meyvaya "Pontus Cevizi" anlamında "karla pontika" veya "nuı pontika" adını vermişler. Yani bu meyvaya "küçük potus cevizi" demişler.
İenophon'un "Onbinlerin Ricati" adlı eserinde bu tarihi olaydan bahsedilmektedir.
M.S. 1. yüzyılda yaşayan Yunanlı Hekim Diocorides'in "Kitab-ül Haşayiş" adlı eserinde de fındıktan yapılan ilaçlardan söz edilmektedir.
Ve fındığın Ortaasya'dan Karadeniz sahillerine getirildiğini söyleyenler bu kaynakları ileri sürerler ve Türkler tarafından M.Ö. Karadeniz sahillerine yerleştiğini de ilâve ederler.

Şurası bir gerçek ki Ordu, Giresun, Trabzon yöreleri, antik çağdan bu yana fındık yetiştirilen yerlerdir. Çünkü Doğu ve Orta Karadeniz bölgesi, fındık yetiştirilmesi için en elverişli iklime sahiptir.
Avrupa'yı fındıkla tanıştıran Yunanlı tacirlerdir.
Her ne kadar 1403 yılında Cenevizliler'in yelkenlerle Karadeniz'den fındık alıp İstanbul'a getirdiklerini biliyorsak da Türkiye'den ilk defa 1773'de Rusya'ya, 1792'de Romanya'ya, 1851'de İngiltere'ye, 1871'de Belçika'ya fındık gönderilmiştir.

Halen dünyada fındık yetiştiren ülkeler;
Türkiye, İspanya, İtalya, Fransa, İran, Amerika, Rusya, Filistin ve Çin'dir.

Türkiye üretimde rekoru elinde bulundurmaktadır.
Giresun bölgesinde genel olarak fındıklar, parlak kabuklu, iri taneli, dolgun, yüksek randımanlı olur. Kalite bakımından da dünya fındık üretiminde en yüksek yeri alır.

A) Fındıkla İlgili Yöreye Ait Kelimeler:

Bir kültürel öge, nesne veya oluşum, doğrudan dili etkiler. Bir topluluğun dilinde kelimeler, atasözleri, deyimler, adlar yer alır.
Giresun'un ve yöresinin dilinde; fındıkla ilgili bazı kelimelerin oluşması gayet doğaldır.
Fındıkla ilgili bazı kelimeleri burada sıralamakta yarar bulunuyor.
Şurası bir gerçek ki Giresun kültüründe fındıkla ilgili kelimeler bu kadar değildir.

Atlama: Fındık ağaçlarının budanması
Çeç etmek: Fındığı kabuğundan çıkarmak
Çeç: Kabuğu çıkarılmış fındık
Çotanak: Olgunlaşmış bir kaç fındığın bir aradaki durumu
Dozillik: Fındıktan yapılan oyuncak
Fındıklık: Fındık tarlası
Fındık ocağı: Dörtbeş fındık ağacının birlikte olduğu yer
Fındık kancisi: Fındık içi
Fındık culufu: Fındık kabuğunu saran yeşil kısım
Goruk: İçi boş fındık
Gıdık: Fındık toplamak için küçük sepet
Harer: Büyük fındık sepeti
Harman: Fındıkların toplandığı ve yığın yapıldığı yer
Irgat: Fındık işçisi
İçhane: Fındığın fabrikada kırıldığı yer
Karamuk: Bir fındık hastalığı
Kavsul: Fındık kabuğu
Kavsuk: Taze fındığın iç zarı
Kanziya: Fındık fabrikası
Kesici: Fındık üretimini tahmin eden tecrübeli kişi
Köme: Pekmezden yapılan cevizli, fındıklı sucuk
Kötmek: Kuru fındık kökü
Kopali: Fındık kıran alet
Kelez: Çürük iç fındık
Masdı: Sepet yapmaya yarayan körpe fındık dalı
Sayvan: Fındık harmanlarındaki bekçi kulübesi
Solama: Fındığı toplanan bahçenin daha sonra aranmasıyla bulunan mahsul
Soguleş: İç boş fındık
Sürgün: Fındık dalının dibindeki körpe fidan
Şelek: Harerle gıdık arası büyüklükte sepet
Tekleme: Dalda tek tük kalan fındıklar
Tırmık: Fındık harman aleti
Tirmit: Fındık mantarı
Pürçek: Fındık salkımı
Püs: Fındık dallarında çiçeklerin üst üste toplanmış durumdaki görüntüsü

B. Fındık Çeşitleri:

Fındığı "yuvarlak" ve "uzun" olarak iki grupta toplamak mümkündür.
a- Yuvarlak Tipler
- Tombul fındık
- Palaz fındık
- Kalın kara fındık
- Ham fındık
- Kan fındığı
- Foşa fındık

b. Uzun Tipler
- Sivri fındık
- Badem fındık
- Kuş fındığı
- İnce kara fındık

C. Fındıkla İlgili Giresun Manileri

Giresun folklorunu incelediğimizde birçok manilere fındık kültürünün girdiğini tespit edebiliriz. Giresun ve yöresinde söylenen bazı manileri şöyle sıralayabiliriz.

Ah fındığım fındığım
Dallarına konduğum
Vermedi seni bana
Sakalını yonduğum

Almışız kızınızı
Fındık çubuğu gibi
Bir daha verin bize
Eğleyin gönlümüzi

Ayran yapar yayıklar
Kızlar fındık ayıklar
Harmanın kenarında
Titrer ince bıyıklar

Eğdim fındık dalını
Gel deşure deşure
Ölmeden koydun beni
Menşure teneşure

Ey fındığım fındığım
Dallarına konduğum
Ben sevdim de el aldı
Odur benim yandığım

Fındık bahçelerinde
Miras oynarım miras
O kırmızı yanaktan
Eğil öpeyim biraz

Fındığa kaga derim
Darılma şaka derim
Sen beni bastırırsan
Ben sana aga derim
Fındık toplayan gelin
Fındık dalda kalmasın
Gel biraz konuşalım
Aklım sende kalmasın

Fındık dalında direk
Vay sana yanmış yürek
Sen nelere dayandın
Buna da dayan yürek

Fındık dalında testi
Kemer belimi kesti
Yine geldi aklıma
Askerdeki yan fesli

Fındık fıstık olur mu
Ateş yastık olur mu
Sen orada ben burada
Böyle dostluk olur mu

Fındık içi işlerim
Al yanaktan dişlerim
Eğer benim olursan
Saçların gümüşlerim

Fındık kırdım iç ettim
Yaylalara göç ettim
Yarim senin yüzünden
Ben bu canı hiç ettim

Fındık yaprağı yeşil
Döşür Eminem döşür
Bu akşam geleceğim
Şekerli kahve pişir

Fındığı harman ettim
Derdimi ferman ettim
Hiç üzülme Fadimem
Efkârım derman ettim

Fındık dalda sararmış
Yaprakları kararmış
Yarim beni kaybetmiş
Bahçelerde ararmış

Fındık yeşil çotanak
Dalında salkım saçak
Yeşil giysi içinde
Kahve rengi yavrucak
Fındık dalda bir sıra
Yarim gitti Mısır'a
Koyun olsam yayılsam
Yârimin peşi sıra

Fındık budaklanır mı
Dalları saklanır mı
Anasının yayında
Hiç kız kucaklanır mı

Fındığın çalısını
Kırarlar yarısını
Küçükken evlenenin
Alırlar karısını

Güneşten insan bezer
Fındık içinde gezer
Yaz günü akşamından
Hafif bir meltem eser

Gün batarken harmanda
Çuvallar var her yanda
Emmi sarmış tütünü
Yorulmuştur herhalda

Görele, Tirebolu
Giresun'da konduğum
Bulancak, Ordu bilir
Kıymetini funduğun

Harmandan yığın yığın
Güneş dostu fındığın
Çalışır çoluk çocuk
Sesi ninni tırmığın

İyi bu sene püsler
Bahçeyi emek süsler
Fındığa on ay kaldı
Yine gülecek yüzler

Kemençemin telleri
İbrişimdir ibrişim
Dişledim yanağını
Kırıldı fındık dişim